De bodem van Flevoland en het IJsselmeer bevat een schat aan paleontologische en archeologische schatten van een ongekende ouderdom.
De ontdekking van deze rijkdom van de ondergrond gaat meer dan 25 jaar terug. Bij toeval stuitte ondergetekende op pleistocene fossielen in het opgespoten zand bij Almere. Er werden veel botten aangetroffen van mammoeten, wolharige neushoorns, steppen-wisenten, rendieren, reuzen herten, leeuwen, hyena’s etc. Allemaal uitgestorven dieren uit de laatste ijstijd. Het zoekterrein werd 25 jaar geleden uitgebreid naar IJburg fase 1. Hier werd zand opgespoten uit de bodem van het IJsselmeer, met name uit de vaargeul Amsterdam –Lemmer. Uit deze tijd stamt een goede samenwerking met baggeraar Ballast –Nedam die het zand uit de ondergrond van het IJsselmeer opspoten op IJburg en Almere. Zij gaven toestemming aan ondergetekende om te zoeken in het net opgespoten zand en werkten positief mee. Geheel onverwachts vonden we in het zand niet alleen resten van koudeminnende dieren uit de laatste ijstijd, maar ook resten van nijlpaarden, bosolifanten, bosneushoorns, oeros, klauwloze otter etc. Dit zijn typische dieren uit het Eemien, een warm interglaciaal van 130.000 tot 115.000 jaargeleden. Deze vondsten zijn uitermate zeldzaam in Nederland. Het betekent dat we in de ondergrond van Flevoland en IJsselmeer een zeer oude geschiedenis aantreffen die zeer ver teruggaat. Ook werden er een aantal interessante archeologische zaken aangetroffen, zoals: bewerkte geweistukken van edelhert en reuzenhert, een mammoetrib met bewerkingssporen, een vuursteen kernstuk. Dit waren zaken die door ondergetekende als een toevallige bijvangst werden gezien. De focus lag in eerste instantie alleen op fossiele botresten. Ten onrechte bleek later. Jarenlang bleef ondergetekende fossielen verzamelen uit het opgespoten zand.
Drie en een half jaar geleden werd er contact gelegd met de AWN-Flevoland. Afgesproken werd dat AWN zal deelnemen aan het speuren naar fossielen en artefacten in het opgespoten zand van IJburg. Jan Boes, Archie Ermans en ondergetekende Frans Roescher vormden een vaste onderzoekploeg die met grote regelmaat aan het werk ging op IJburg. Inmiddels was er begonnen met het aanleggen van fase 2 IJburg. Boskalis was de uitvoerder van dit project. De medewerkers van Boskalis stelden zich zeer coöperatief op en ook van de gemeente Amsterdam kregen we alle medewerking. Zonder de toestemming en medewerking van deze partijen zouden wij met lege handen staan. Ongeveer 3 jaar geleden vonden wij een prachtig stuk bewerkt vuursteen. Het was een levallois-afslag die in perfecte staat verkeerde. Dit stuk is het overtuigende bewijs dat Neanderthalers aanwezig waren in Flevoland en het IJsselmeergebied. De levallois-techniek werd uitsluitend gebruikt door Neanderthalers. Dit bracht een grote verandering teweeg in de manier van zoeken. Wij gingen gerichter zoeken naar vuursteen artefacten. Dit leverde ongekende resultaten op. Ondertussen was het onderzoeksterrein uitgebreid. De Marker-Wadden werden opgespoten. We wisten dat hierbij het zand werd gehaald uit de zelfde lagen als het zand van IJburg en Almere. Boskalis was de uitvoerder en zij werkten mee aan onze speurtochten. Ook konden we rekenen op steun van Natuurmonumenten die de Marker Wadden beheren. Ook de ophoging van de IJsselmeerdijk bij Noord-Holland gebeurde met zand uit de ondergrond van het IJsselmeer. Deze activiteit werd ook uitgevoerd door Boskalis. In deze gebieden verzamelden wij veel fossiel bot materiaal en zeer veel vuursteenartefacten. Op dit ogenblik hebben wij ongeveer 130 vuursteen artefacten gevonden. En nog staat de teller niet stil. Wij vinden nog regelmatig meer stukken. Ook kregen we contact met een andere verzamelaar van vuursteenartefacten, Jelle Venema. Hij had op de Marker –Wadden en de Houtribdijk wel 180 vuursteenartefacten gevonden. Alles bij elkaar opgeteld zijn we overtuigd dat we te maken hebben met zeer sterke aanwijzingen van een langdurige aanwezigheid Van Neanderthalers in dit gebied. De Neanderthalers leefden hier in het warme interglaciaal tussen de nijlpaarden, bosolifanten, oerossen etc. Zij pasten zich aan toen de ijstijd, het Weichselien aanbrak en moesten toen zich handhaven tussen mammoeten, wolharige neushoorns, leeuwen, hyena’s etc. Kortom een prestatie van niveau.
Wij zijn ons bewust van de omvang en de importantie van onze vondsten, en zochten samenwerking met andere deskundigen. Voor de beoordeling van de vuursteenartefacten zochten wij contact met drs. Marcel Niekus, een archeoloog die gespecialiseerd is in Neanderthalers en vuursteen artefacten. Verder hebben we contact gehad met Annemieke Verbaas, archeoloog verbonden aan de universiteit Leiden. Zij is gespecialiseerd in bewerkingssporen op botten. Zij kon onze vermoedens van bewerkingssporen bevestigen, met name de bewerkingssporen op een mammoet rib. Deze laatste zal nog onderzocht worden door professor Thijs van Kolfschoten voor een second opinion. Als deze positief uitvalt zal er een c14 dateringsonderzoek uitgevoerd worden. Is het resultaat 40.000 jaar oud of meer dan hebben we te maken met een primeur. De enige in Nederland gevonden door Neanderthalers bewerkte mammoetrib. Gezien het belang hiervan zijn provinciale archeologen bereid de kosten voor dit onderzoek te dragen.
Voor de fossiele botten, met name determinatie hebben wij samenwerking gezocht met Albert Hoekman van North Sea Fossils en Dick Mol , honorair onderzoeksmedewerker van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam.
Gezien de omvang en het belang van onze vondsten zij wij overtuigd dat we (AWN-Flevoland) dit moeten presenteren aan een breder publiek. Flevoland de jongste provincie heeft een geschiedenis die 120.000 jaar terug gaat. We zochten contact met museum Batavialand te Lelystad om te kijken of zij mee zouden willen helpen aan het opzetten van een tentoonstelling en een symposium over de vondsten uit Flevoland en het IJsselmeergebied. Zij reageerden positief. Zij stelden de accommodatie voor het symposium en de lezingen dag om niet beschikbaar en wilden hier actief aan meewerken.
Zo konden wij een tentoonstelling opzetten met vondsten uit het IJsselmeergebied en Flevoland. Het kreeg de titel:” Ice-Age Flevoland, van nijlpaarden tot neanderthalers”. Wij konden ook gebruik maken van collecties van museum Schokland, Het Natuurhistorisch Museum uit Rotterdam, Jelle Venema, Kommer Tanis. De tentoonstelling loopt tot 20 juni en is een succes gebleken. Wij kregen dit voor elkaar door een intensieve samenwerking met Dick Mol.Het kreeg ruime aandacht in landelijke en plaatselijke media. Dankzij de intensieve medewerking van Dick Mol, medewerkers van museum Batavialand en de sponsoring door Boskalis, Marker Unie, AWN, provincie Flevoland is het verre verleden van Flevoland en het IJsselmeergebied op de kaart gezet.
Op 19 maart organiseerden we een symposium onder de titel: Ice-Age Flevoland, van nijlpaarden tot Neanderthalers. 4 sprekers traden er op die in gingen op de achtergronden van de vondsten uit het IJsselmeergebied en Flevoland. Deze sprekers waren: ondergetekende Frans Roescher amateur paleontoloog; Marcel Niekus archeoloog, specialist in Neanderthalers; Luc Amkreutz hoogleraar en conservator rijksmuseum prehistorie Leiden; Dick Mol honorair onderzoeksmedewerker van het Natuurhistorisch Museum Rotterdam Vooral de stake-holders waren uitgenodigd. Er waren meer dan 100 bezoekers. We kunnen dit een groot succes noemen.
Op 14 mei hielden we een lezingen dag over de vondsten van het IJsselmeergebied uit de prehistorie. Deze was opgezet voor een breder publiek. Er waren twee sprekers die ook op 19 maart aantraden, met name Frans Roescher en Dick Mol, daarnaast waren er twee andere sprekers, namelijk: Dr. Frank Wesselingh, paleontoloog en schelpendeskundige verbonden aan Naturalis; Professor dr. J.H.M. Peeters, Archeologisch Instituut Rijks Universiteit Groningen. Ook deze dag was een succes. Er waren meer dan 80 bezoekers.
Een deel van de vondsten zijn eerder tentoongesteld op kleine schaal. Zo ligt er een deel van de vondsten in het erfgoedhuis in Almere. Er is ook een kleine tentoonstelling geweest in het bezoekerscentrum IJburg Lolaland. Er ligt een verzoek van de gemeente Amsterdam IJburg om een kleine expositie van vondsten op te zetten. Tevens zijn wij door hen gevraagd voor een lezing over vondsten op IJburg. De Marker Unie die de IJsselmeerdijk bij Noord-Holland ophoogt wil een kleine tentoonstelling opzetten over vondsten uit het IJsselmeer en heeft om onze medewerking gevraagd. Verder zijn wij gevraagd voor een lezing over dit onderwerp voor de medewerkers van de Marker Unie. Op de archeologiedagen te Almere zijn wij gevraagd een lezing te houden over de prehistorische vondsten uit het IJsselmeergebied. Dick Mol is gevraagd hetzelfde te doen in Lelystad op de archeologiedagen. Het museum Schokland wil volgend jaar in samenwerking met ons een tentoonstelling opzetten over dit onderwerp. Almere heeft ook belangstelling dit op te zetten in het erfgoedhuis. Kortom de vondsten uit het IJsselmeergebied en Flevoland hebben de blijvende aandacht gekregen uit brede kring door onze activiteiten.
Frans Roescher, Almere 2 juni 2022